Μακεδονική υστερία

Ο Αλέξανδρος ο Μέγας ήταν εξίσου Έλληνας, όσο και ο Μέγας Ναπολέων ήταν Γάλλος.

Σκεφτείτε λίγο αυτό που μόλις διαβάσατε· έχει περισσότερο βάθος απ' ό,τι φαίνεται με την πρώτη ματιά.

ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Μια απορία που μου λύθηκε σχεδόν αμέσως - αλλά ήμουν πια τελειόφοιτος Λυκείου! - ανέκυψε επί δικατορίας, όταν το Υπουργείο Παιδείας αποφάσισε να μας κάνει κλύσμα δώσει την ευκαιρία να θαυμάσουμε λίγον Όμηρο στο πρωτότυπο, χρησιμοποιώντας προπολεμικά σχολικά βιβλία του αείμνηστου ΟΕΣΒ. Στο α της Οδύσσειας διαβάζαμε τους εξής στίχους:
         ἀλλὰ Ποσειδάων γαιήοχος ἀσκελὲς αἰεὶ
         Κύκλωπος κεχόλωται, ὃν ὀφθαλμοῦ ἀλάωσεν,
70     ἀντίθεον Πολύφημον, ὅου κράτος ἐστὶ μέγιστον
         πᾶσιν Κυκλώπεσσι·
         ἐκ τοῦ δὴ Ὀδυσῆα Ποσειδάων ἐνοσίχθων
75     οὔ τι κατακτείνει, πλάζει δ᾽ ἀπὸ πατρίδος αἴης.
οπότε ανέκυπτε η εύλογη απορία, τί διάβολο συνέβαινε με την αρίθμηση: είχε καταστραφεί ο πάπυρος και έλειπαν κάποιοι στίχοι; αλλά πάλι, ένα μόνο αρχαίο χειρόγραφο της Οδύσσειας υπήρχε;

Την απάντηση μας την έδινε - για όσους το είχαν κρατήσει - το βιβλίο της Α΄Γυμνασίου (γαίαν έχοι ελαφράν ο Παπανούτσος με τη μεταρρύθμισή του!), όπου βρισκόταν μεταφρασμένη στα νέα ελληνικά και βεβαίως αλογόκριτη ολόκληρη η Οδύσσεια. Ιδού τί είχαν κρίνει ακατάλληλο για τελειοφοίτους Λυκείου το μεταξικό και το χουντικό Υπουργείο Παιδείας:

    Ο Ποσειδώνας είν’ ο θεός, της γης ο περιζώστης,
   που πάθος του έχει ανέσβεστο, τι χάλασε το μάτι
   του ισόθεου του Πολύφημου, του πρώτου των Κυκλώπων
   στη δύναμη· της Θόωσας είναι παιδί, της νύφης,
   κόρης του Φόρκυνα, άρχοντα του ατρύγητου πελάγου,
   που ο Ποσειδώνας σε βαθειές σπηλιές αγκάλιασέ την.
   Από τα τότε ο σαλευτής της γής ο Ποσειδώνας
   κι αν δεν τονε θανάτωσε, μα τον πλανάει στα ξένα.

(Για να είμαι απόλυτα ακριβής, τα παραπάνω είναι από τη μετάφραση του Εφταλιώτη. Του Σίδερη, που υπήρχε στο σχολικό βιβλίο, δεν την έχω πρόχειρη αυτή τη στιγμή· αν όμως θυμάμαι καλά, τον ολισθηρό στίχο τον απέδιδε "μια νύχτα σαν επλάγιασε σιμά στον Ποσειδώνα". Για όσους έχουν την περιέργεια, το πρωτότυπο γράφει "Θόωσα δέ μιν τέκε νύμφη, Φόρκυνος θυγάτηρ ἁλὸς ἀτρυγέτοιο μέδοντος, ἐν σπέσσι γλαφυροῖσι Ποσειδάωνι μιγεῖσα".) Αυτά για όσους παρακολούθησαν το πρόσφατο ψυχόδραμα με το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού. Ό,τι κι αν λέμε, κάποια πρόοδο έχουμε κάνει από το 1970...

TO ΚΟΚΚΙΝΟ ΜΠΑΛΟΝΙ

Το 1958, οι γονείς μου με πήγαν να δω την πασίγνωστη ταινία του Albert Lamorisse "Το κόκκινο μπαλόνι". Για κάποιο λόγο, μου έκανε καταπληκτική εντύπωση. Θυμάμαι ολοζώντανη την τρομερή εκείνη σκηνή όπου ο πιτσιρικάς σημαδεύει με τη σφεντόνα του το μπαλόνι, το πετυχαίνει, κι αυτό αρχίζει σιγά-σιγά να ξεφουσκώνει, να ξεφουσκώνει, ώσπου πέφτει πια καταγής, οπότε κάποιος άλλος (ο ίδιος;) πιτσιρικάς έρχεται και το σκάει με το πόδι του. Τόσο μου εντυπώθηκε αυτή η σκηνή, που δεν θυμόμουν καθόλου τη συνέχεια - τα πάμπολλα μπαλόνια που φεύγουν απ' όπου κι αν βρίσκονται, πάνε από μόνα τους στα χέρια του ήρωα και τον ανεβάζουν ψηλά.

Την ταινία αυτή τη βρήκα ολόκληρη προ ημερών στο YouTube και την ξαναείδα, έστω και σε μικρή οθόνη, για πρώτη φορά πενήντα σχεδόν χρόνια μετά. Και τη συνιστώ θερμά, ακόμα και σ'όσους δεν την είδανε μικροί!

ΠΑΛΙΕΣ ΑΠΟΡΙΕΣ

Μικρός, όταν ακόμα προσπαθούσα να καταλάβω τον κόσμο και διάβαζα ό,τι μου έπεφτε στα χέρια, σκόνταφτα φυσικά συχνά σε πράματα που δεν καταλάβαινα, και μου δημιουργούνταν διάφορες απορίες. Πολλές απ' αυτές κατάφερνα, ψάχνοντας ή ρωτώντας, να τις λύσω, ενώ άλλες έμεναν άλυτες. Μου συνέβη αρκετές φορές στη ζωή μου, πολλά χρόνια μετά, να βρω τυχαία μπροστά μου την απάντηση σε κάποιες απ' αυτές τις παιδικές απορίες. Τώρα δε, που χάρη στο Διαδίκτυο βρίσκει κανείς ό,τι ζητήσει για τα πιο απίθανα θέματα, συχνά ξαναψάχνω - και ώ του θαύματος, κάπου βρίσκεται η απάντηση!
Ώρες-ώρες σκέφτομαι ότι άμα λύσω όλες μου τις άλλες παιδικές απορίες, θα είμαι πια ώριμος να πεθάνω - ώστε να μου λυθεί και η τελευταία και σπουδαιότερη: τί υπάρχει μετά; Μόνο που αν, όπως είναι πιθανότατο, δεν υπάρχει τίποτε, δεν θα το μάθω!
Οι άλλες όμως παιδικές μου απορίες δεν είχαν τίποτε το αμπελοφιλοσοφικό. Επρόκειτο για πάρα πολύ συγκεκριμένα πράματα. Φέρ’ ειπείν:

Απορία πρώτη: Γιατί η οδός Μάρνη είναι λοξή, αντίθετα με όλες σχεδόν τις παρόδους της Πατησίων;
Απάντηση: Διότι ακολουθεί το ρού παλιού ρέματος της περιοχής, του ρέματος της Βάθειας, όπως το λέει ο Ροΐδης, ή του Κυκλοβόρου, όπως το λέει ο Guide Bleu της Ελλάδας, έκδοση 1955.
Σχόλια: Η εν λόγω έκδοση του Guide Bleu είναι περιβόλι. Αναφέρει ως joli village (όμορφο χωριό!) την Κολοκυθού, συνιστά ως έναν τρόπο να πάει ο περιηγητής στο Δαφνί τη διαδρομή με τα πόδια κατά μήκος της Ιεράς Οδού, και στο χάρτη της Αττικής βάζει, εκτός από το σιδηρόδρομο του Λαυρίου (που λειτουργούσε ακόμα), και το Chemin de fer des carrières, ήτοι το τρένο των λατομείων του Διονύσου (που όντως υπήρξε, αλλά στη δεκαετία του 1920!).

Απορία 2: Γιατί στο "Διαρκές ημερολόγιον" του Καζαμία Αστέρος χρησιμοποιούνται 7 διαφορετικά γράμματα (τα γράμματα Δ Ι Α Ρ Κ Ε Σ) για τους διάφορους αιώνες στη στήλη του ιουλιανού ημερολογίου, αλλά μόνο 4 γράμματα (Κ Ε Δ Α) στη στήλη του γρηγοριανού;
Απάντηση: Διότι στο ιουλιανό ημερολόγιο, 100 χρόνια (εκ των οποίων τα 25 είναι αναγκαστικά δίσεκτα) αποτελούνται από 100×365+25=36525 ημέρες, ήτοι 5218 εβδομάδες παρά μία ημέρα, και έτσι σε κάθε αιώνα οι μέρες πάνε μια μέρα πίσω από ό,τι στον προηγούμενο· μ'άλλα λόγια, αφού η αποφράς 29η Μαΐου 1453 ήτανε Τρίτη, η 29/5/1553 θα ήταν Δευτέρα, η 29/5/1653 Κυριακή κ.ο.κ., και μόνον 7 αιώνες αργότερα, η 29/5/2153 θα ξανάπεφτε Τρίτη. Απεναντίας, στο γρηγοριανό ημερολόγιο, όπου τα έτη των εκατοντάδων (1600, 1700 κλπ.) δεν είναι δίσεκτα παρά μόνο αν διαιρούνται διά 400, τρεις αιώνες στους τέσσερις έχουν 5218 εβδομάδες παρά δύο ημέρες, και έτσι οι ημερομηνίες επανέρχονται κάθε 400 χρόνια τις ίδιες μέρες της εβδομάδας. Μ' άλλα λόγια, στο γρηγοριανό ημερολόγιο οι αιώνες δεν μπορούν ν'αρχίζουν οποιαδήποτε μέρα της εβδομάδας: αφού δηλαδή η 1/1/1701 ήταν Σάββατο, μοιραία η 1/1/1801 ήταν Πέμπτη, η 1/1/1901 Τρίτη, η 1/1/2001 Δευτέρα, και η 1/1/2101 πάλι Σάββατο, και κανένας αιώνας - αν δεν ξαναμεταρρυθμιστεί το ημερολόγιο - δεν θα αρχίζει πια Τετάρτη, Παρασκευή ή Κυριακή.
Σχόλιο: Τον Καζαμία Αστέρος με το "Διαρκές ημερολόγιον" τον έπιασα στα χέρια μου το 1960, εφτά χρονών δηλαδή, ενώ την εξήγηση την έμαθα σχεδόν σαραντάρης πια, το 1991, φυλλομετρώντας τα Amusements in Mathematics του Dudeney!